Dat het nationaalsocialisme een nefaste invloed uitoefende op vrije kunstuiting, is wel duidelijk. Het opkomende expressionisme en de abstracte kunst werd als Entartet (Ontaard) bestempeld en helemaal verbannen, Arische Kunst geprezen. Modernistische ontwerpers en Bauhaus architecten vluchtten weg naar Amerika of Israël, het neo-classicisme werd de standaard. Daarmee zit er een groot gat in de Duitse kunstgeschiedenis, iets wat ze nadien moesten inhalen. 

Daarenboven blijft het oorlogstrauma en de zijnsvraag, hoe het toch met hen is kunnen gebeuren. Dit verwerkingsproces    (Vergangenheitsbewältigung in het Duits) is nog steeds aan de gang. Je kan met dit oorlogsverleden 2 kanten op: 

• ofwel  vergeten en de draad terug opnemen, 

• ofwel het gebeurde laten sublimeren tot een boodschap voor de mensheid en voor alle volgende generaties. 

Naoorlogse kunstenaars als Richter, Kiefer, Baselitz, Lüpertz, Polke, Penck, Immendorff,… zijn zich altijd blijven verzetten tegen het bagatelliseren van de oorlogsmisdaden. De ‘Nieuwe Wilden’ worden ze genoemd met hun brutaal expressionisme, hun gekwelde kunst met dikke klodders verf, donkere tinten en grove borstels, met kapotgeslagen taferelen en met mensen als monstertjes… ze hebben de Duitsers willen waarschuwen om niet te vergeten. 

Nu is de volgende faze aan de orde: hoe gaan de Duitse jongeren om met dit verleden? Beseffen ze wel wat is gebeurd?

Ik was onlangs in München, een wereldcentrum van de kunst, maar ook de voormalige hoofdstad van het nationaalsocialisme. De wijk Kunstareal, met zijn verzameling aan musea en pinacotheken die 5000 jaar kunst- en cultuurgeschiedenis vertegenwoordigen, ademt nog steeds de architectuur van de nazi’s. Maar de stad past zich aan en verwerkt zijn verleden. Met het Lenbachhaus werd het gat van het interbellum gedicht en worden er nu prachtige werken van de Blaue Reiter getoond, ooit in München opzij gezet als ontaard. In het Brandhorst Museum en de Pinakothek der Moderne wordt eigentijds kunst van internationale kunstenaars  getoond naast de na-oorlogse Duitse kunstenaars.

Maar aangenaam verrast was ik toch om te zien hoe naast de ruïnes van het NSDAP hoofdkwartier, een splinternieuw en mooi ontworpen museum is gebouwd, het NS-Documentationszentrum München, of een museum over de geschiedenis van het nationaalsocialisme, geopend in mei 2015. Een eenvoudige witte kubus in schril contrast met de bombastische nazi-paleizen errond. Neen, geen museum dat de Duitse arrogantie moet verheerlijken, maar integendeel een plek van onderzoek en reflectie om de gevaren te laten zien van populisme en despotisme en tot welke onmenselijke handelingen dit kan leiden.   

Een museum over de toekomst van het verleden.

Het museum richt zich voornamelijk op jongeren en stelt hen de vraag: ‘Wat heeft dit met mij te maken in 2020? Waarom is dit nu nog altijd voor mij van belang?” Ze doen dat door historische documenten en archiefmateriaal  te tonen in combinatie met hedendaagse kunst en multimediaal werk van internationale kunstenaars, in wisselende thematentoonstellingen. Dit brengt de geschiedenis terug in de hedendaagse leefwereld van de jeugd. Op dit moment loopt er een tentoonstelling met als titel “Tell me about yesterday tomorrow’”

Vanaf 12 mei gaat het Museum terug open, maar voor de 75-jaar herdenking heeft historica en directeur van het NS-documentatiecentrum Mirjam Zadoff een boodschap voorbereid.