Na een opleiding in de koorschool van St-Germain-l’Auxerrois, werd Marin Marais leerling van de gambist Jean de Sainte-Colombe. Al in 1675, op de leeftijd van negentien jaar, werd hij opgenomen in het orkest van de Opéra in Parijs. Het jaar nadien werd hij, dankzij de tussenkomst van Jean-Baptiste Lully, de invloedrijke hofcomponist van Lodewijk XIV, lid van de groep musici in dienst van de Zonnekoning.

 

Vanaf de jaren ’80 ontpopte hij zich ook als componist, vooral van muziek voor de viola da gamba. Tussen 1686 en 1725 verschenen vijf bundels met muziek voor viola da gamba, vooral met werken voor solo met basso continuo. In 1723 verscheen ook een uitgave met muziek voor viool, viola da gamba en klavecimbel.

 

Een bijzondere vermelding verdient zijn opera Alcyone uit 1706, waar een beroemde stormscène in voorkomt, een typisch voorbeeld van de Franse voorkeur voor ‘programmatische’ muziek.

 

Marais’ werken voor viola da gamba zijn op en top Frans: het zijn overwegend suites, samengesteld uit dansen, aan de dans verwante stukken en vooral ook pièces de caractère of pièces caractérisées, karakterstukken waarin personen of gemoedstoestanden worden opgeroepen. Marais’ bundels – zij tellen in totaal meer dan 550 stukken - bevatten enkele merkwaardige composities, zoals Les sonneries de Sainte-Geneviève du Mont, een reeks van basso ostinatovariaties voor viool, viola da gamba en klavecimbel, op een basformule van slechts drie tonen, die refereert aan de drie klokken van de gelijknamige Parijse kerk (nu Lycée Henri IV), en Tableau de l’Opération de la Taille, één van zijn meest tot de verbeelding sprekende werken, waarin hij, met onverbloemde commentaar(!), de gevoelens verklankt tijdens een operatie voor het verwijderen van een steen in de blaas (die hij ongetwijfeld zelf, uiteraard zonder verdoving, onderging - voor de liefhebbers, klik hier).

 

Tot de mooiste stukken van Marais behoren de tombeaux. De tombeau (‘graf’) is in de Franse luit-, klavecimbel- en viola da gambamuziek een solistische instrumentale compositie ter nagedachtenis van een geliefde persoon. Marais componeerde er één ter ere van zijn leermeester: Tombeau pour Monsieur de Ste Colombe, naast nog enkele andere.

 

Bij Bach komt de term éénmaal voor. De zogenaamde  Trauerode (Laß Fürstin, laß noch eine Strahl, BWV 198), de meesterlijke cantate die hij in 1727 componeerde naar aanleiding van het overlijden van de vrouw van de Saksische keurvorst en koning van Polen Frederik August I (bekend als August de Sterke), betitelde hij als Tombeau de sa Majesté la Reine Pologne. Bovendien schrijft hij erin de viola da gamba voor, die toen, als één van de ‘stille instrumenten’ (zoals de blokfluit) vaak werd geassocieerd met dood en verdriet. Op deze wijze begint bijvoorbeeld zijn cantate Gottes Zeit ist die allerbeste Zeit (BWV 106), bestemd voor een uitvaartliturgie, met een pracht van een instrumentale sinfonia voor blokfluiten en viola da gamba’s.

​

Quatrième livre de Pièces de Viole (Parijs, 1717)

Marais’ vierde boek composities voor de viola da gamba, uitgegeven in 1717 deelt Marais in drie delen in. In het voorwoord (Avertissement) schrijft hij dat hij ernaar heeft gestreefd zoveel mogelijk variatie aan te brengen, zodat iedereen er zijn gading kan in vinden.

• In het eerste deel brengt hij lichtere, vooral puur melodische stukken, met weinig akkoorden.

• Het tweede deel is bestemd voor de gevorderde spelers, voor wie de werken aanvankelijk als moeilijk zullen overkomen, maar die ze met enige aandacht en praktijk onder de knie zullen krijgen. Marais vestigt er de aandacht op dat in dit tweede deel heel wat pièces caractérisées voorkomen, waarin men zeker behagen zal scheppen wanneer men er de stijl en het tempo van aanvoelt. 

• Het derde deel is een nieuwigheid in Frankrijk: een aantal werken voor drie viola da gamba’s waarbij voor de uitvoering men ook een traverso of een viool mag inschakelen, wat een bijzonder aangenaam kamerconcert zal opleveren.

​

In het tweede, ‘moeilijker’ deel met karakterstukken, die hier voor het eerst in groot aantal in zijn werk opduiken, bundelde Marais 33 werkjes onder de titel Suitte d’un goût étranger. Er komen nog typische Franse dansen in voor (allemande, courante, gigue), maar de meeste dragen titels, soms als karakterisering van een dans (Allemande la Bizarre, Allemande la Singulière, Allemande la Superbe).

 

De karakterstukken zijn van een verbluffende veelzijdigheid: van intieme, melancholische reflecties (La Rêveuse, ‘De mijmerende’) tot extreem virtuoze spektakelstukken (Le Tourbillon, ‘De wervelwind’). Ook speeltechnisch is variatie troef: van overwegend op melodische ontplooiing gerichte werkjes tot strikt akkoordische (Le Badinage, ‘De scherts’, een levendige studie in arpeggiospel). 

 

La Rêveuse en Le Badinage zijn bekend geworden door de uitvoering van Jordi Savall in de film Tous les matins du monde uit 1991 (over Ste-Colombe en Marais).

 

Iets heel speciaals is het onderdeel Le Labyrinthe, waarin Marais van de ene toonaard in de andere ‘verdwaalt’ en de meest onwaarschijnlijke speeltechnieken demonstreert. Een ontdekking waard.